Hoe we onszelf verliezen in begrip, en wat het ons kost
De fluwelen handschoen: goed of slecht?
Er was een tijd waarin bedrijven vooral worstelden met harde, afstandelijke leiders. Tegenwoordig is het vaak andersom: organisaties zijn zachter geworden, menselijker, begripvoller. Je zou 2025 zelfs het jaar van de empathy fatigue kunnen noemen. Maar ergens in die verschuiving is iets verloren gegaan: eigenaarschap. Oftewel: het nemen van volledige verantwoordelijkheid voor eigen daden, spreken en leven.
Want wie vandaag de dag echt verder wil komen in een organisatie, doet dat niet door zich te verschuilen achter begrip, maar door zichtbaar eigenaarschap te tonen. Dat is wat leiders opmerken, waarderen en onthouden. Hoe zit dat in de praktijk?
De empathie-paradox van 2025
Een rapport van Gallup (2024) laat zien dat 54% van de werknemers weinig zeggenschap voelt over hun eigen werk: een duidelijk signaal dat we collectief zijn gaan geloven dat invloed buiten onszelf ligt. Harvard Business Review (2025) beschrijft dat psychologische veiligheid zonder duidelijke standaarden en aansprakelijkheid prestaties kan ondermijnen. We hebben dus empathie omarmd, maar daarvoor accountability ingeruild.
De intentie is goed: we willen elkaar beschermen, begrip tonen, vermijden dat iemand zich tekortgedaan voelt. Alleen: zonder eigenaarschap verliest empathie haar kracht. Wanneer we geen of onvoldoende verantwoordelijkheid nemen, wordt empathie een warme, comfortabele deken waaronder groei wordt verstikt. Uiteindelijk blijkt dat de beste teams veiligheid en hoge standaarden combineren.
De psychologie van slachtofferschap
Verwijten en excuses hebben een vreemde aantrekkingskracht. Ze geven je namelijk even het gevoel dat je controle hebt: wanneer we kunnen verklaren waaróm iets niet lukt, voelt dat veiliger dan erkennen dat we er iets aan kunnen doen. Toch is dat precies waar onze invloed op de situatie verliezen.
In de psychologie heet dat de external locus of control: het idee dat omstandigheden – niet jij – bepalen wat er gebeurt. Neurowetenschappelijk gezien levert slachtofferschap zelfs een korte beloning op: een kleine dopaminepiek wanneer je erkenning krijgt of medelijden voelt. Maar die piek dooft snel, en daarna blijft alles zoals het was.
Je herkent het misschien op het werk: teams die blijven praten over waarom iets lastig is (“We hebben te weinig mensen”, “Het management begrijpt ons niet”) en verstrikt raken in hun eigen redenen en excuses. Wat ooit een verklaring was, begint een identiteit te worden.
De paradox is dus: Empathie zonder verantwoordelijkheid stopt onze groei. Want hoe vaker we onszelf sparen, hoe kleiner de kans wordt dat we echt veranderen.
De cultuur van verklaren
We leven in een tijd waarin verklaren belangrijker lijkt dan veranderen. We analyseren, reflecteren en duiden erop los, maar doen minder.
TNO laat zien dat meer dan de helft van de werkgevers inzet op een ‘open cultuur’ om werkstress en mentale druk te verminderen. Maar zonder duidelijke keuzes of grenzen levert dat vrijwel nooit blijvende verandering op, zoals blijkt uit de TNO-factsheet Werkstress 2024.
Ook op de werkvloer zie je het terug: er wordt veel gemeten en besproken, maar uiteindelijk verandert er maar weinig. Medewerkersonderzoeken leveren eindeloze inzichten op, terwijl besluiten uitblijven. We begrijpen beter hoe mensen werken, maar vergeten ondertussen om iets te doen.
Hier wordt duidelijk waar het verschil ligt tussen reageren op omstandigheden en het nemen van verantwoordelijkheid: het verschil tussen slachtoffer en eigenaar. Dat is de overgang van praten over verandering naar die ook echt in gang zetten; het punt waarop we niet langer blijven hangen in verklaringen, maar zelf richting geven.
Het blijkt dus dat begrip zonder sturing geen échte inhoud heeft. Wanneer we pijn blijven verzachten en de wezenlijke keuzes vermijden, pakken we de oorzaak niet aan.
Waar kracht werkelijk begint
Echte kracht begint niet bij motivatie of inspiratie, maar bij eigenaarschap. Niet bij wat we voelen, maar bij wat we kiezen. Oftewel, volledige verantwoordelijkheid nemen voor onze fouten, motivaties, beslissingen, en over ons leven.
Verantwoordelijkheid is geen schuldvraag, maar zeggenschap: de keuze om te bepalen hoe je handelt, wat er ook gebeurt. Zoals Jocko Willink het zegt: Discipline equals freedom.
Je ziet het verschil overal: de manager die toegeeft dat een strategie niet werkte, en hem herschrijft in plaats van uitvluchten te zoeken. De ondernemer die de marktdruk niet gebruikt als reden, maar als aanleiding voor iets nieuws. De collega die stopt met klagen over werkdruk en zijn week slimmer inricht.
Wie ervoor kiest om eigenaar te zijn, neemt het heft in eigen handen en verschuift van uitleggen naar doen: in plaats van toeschouwer worden we weer de schrijver van ons eigen verhaal. Dat is hoe verantwoordelijkheid en eigenaarschap inherent zijn aan elkaar.
Moed of gemak
We weten allemaal dat die keuze niet altijd prettig is. Uitvluchten geven rust, maar eigenaarschap vraagt soms om ongemak. Want wat we ontwijken, gaat ons uiteindelijk sturen. “What we resist, persists.”
In een wereld die nog steeds hard en veeleisend is, zoeken we naar manieren om zachtheid te bewaren – ook naar onszelf. Maar ergens daar, tussen comfort en groei, ligt de balans die we steeds opnieuw moeten vinden.
Wie zichzelf voortdurend inhoudt, leert vooral kleiner denken.
Het gaat niet om hardheid, maar om eerlijkheid. Met openheid naar onszelf – en anderen – bouwen we aan echte groei. We kunnen dus tegelijk begripvol én verantwoordelijk zijn. Echt kracht ligt daarom in het gebied tussen stoppen met uitleggen en beginnen met handelen.
Reflectie
Verantwoordelijkheid nemen is misschien niet altijd populair, maar het is bevrijdend. Niet omdat het makkelijk is, maar omdat het ons helderheid geeft.
We hoeven niet hardop te zeggen dat we verantwoordelijkheid nemen; dat blijkt vanzelf uit wat we doen. Het zit in de keuzes die we maken, in hoe we reageren, en in de manier waarop we ons werk en leven inrichten. Echte kracht ontstaat niet door meer te begrijpen, maar door eerlijk te handelen.
Dus of de fluwelen handschoen goed is? Het antwoord ligt in de balans; tussen erkenning en verantwoordelijkheid.
Luistertip: in de Straight-Line Podcast vind je afleveringen over verantwoordelijkheid en zelfsturing die dit thema verder uitdiepen.
